رمانی از اروین یالوم، روان‌درمان‌گر بزرگ معاصر که در آن آمیزه‌ای شگفت‌انگیز از زندگی و اندیشه‌های بندیکت اسپینوزا، فیلسوف بزرگ قرن هفدهمی و آلفرد روزنبرگ، ایده‌پرداز قرن بیستمی آلمان نازی پیش روی خواننده گذاشته.
مسئله‌ی اسپینوزا چیست؟
وقتی که آلمان در میانه‌ی قرن بیستم آتش جنگ جهانی دوم را شعله‌ور کرد و یکی پس از دیگری کشورهای همسایه را به اشغال خود درمی‌آورد گروهی به نام گروه ضربت رایشلایتر روزنبرگ (ERR) وظیفه‌ی شناسایی و تصاحب اموال فرهنگی مناطق تحت اشغال را داشت. سرکرده‌ی این گروه یکی از مهم‌ترین چهره‌های حزب نازی بود؛ آلفرد روزنبرگ. از او به‌عنوان مهم‌ترین ایده‌پرداز آلمان نازی نام برده می‌شود. روزنبرگ در زمان اشغال هلند ماموریت ویژه‌ای را برای گروهش در نظر گرفت: پیدا کردن و جمع‌آوری هر‌آنچه از اسپینوزا به جا مانده.
سال‌ها قبل یهودی نیکوکاری آثار و مجموعه‌های شخصی او را در خانه‌اش جمع کرده بود و وقتی نیروهای گروه ضربت رسیدند لقمه را آماده دیدند و جمعش کردند. اما چرا آثار اسپینوزا؟ در حالی که کمی آن‌طرف‌تر می‌توانستند تابلوهای رامبرانت را به غنیمت ببرند که صدها برابر ارزش داشت. مسئله‌ی اسپینوزا برای روزنبرگ یک مسئله‌ی مهم شخصی بود.
اسپینوزا یهودی بود ولی یک یهودی خاص و متفاوت. کسی که به‌خاطر عقاید و افکار متفاوتش از جامعه‌ی یهودیان طرد شده بود!
این حلقه‌ی اتصال اسپینوزا و روزنبرگ است. و یالوم همین موضوع را دستمایه‌ی نوشتن مسئله‌ی اسپینوزا می‌کند.
داستان کتاب مسئله‌ی اسپینوزا
یالوم در مسئله‌ی اسپینوزا زندگی دو نفر را که نزدیک ۳۰۰ سال با هم فاصله دارند، به موازات هم پیش می‌برد؛ بندیکت اسپینوزا و آلفرد روزنبرگ.
داستان با ملاقات اسپینوزا با ژاکوب و فرانکو آغاز می‌شود. ژاکوب، فرانکوی مردد را پیش اسپینوزا آورده تا به او برای رفع شک و شبهه‌هایش مشورت دهد؛ ملاقاتی ساختگی باعث می‌شود اسپینوزا آنچه در دل دارد بگوید و همین بهانه‌ای می‌شود برای طرد او از جامعه‌ی یهودیان به حکم خاخام‌های عالی‌رتبه. حکمی که منجر به انزوای دائمی اسپینوزا و تنهایی او تا زمان مرگ می شود.
از طرفی ماجرای روزنبرگ را هم داریم. کسی که بدل به یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان آلمان نازی می‌شود. روزنبرگ کسی بود که بیش از بقیه بحث خطرناک بودن یهودیان و لزوم حفظ پاکیزگی نژاد آریایی را مطرح کرد. داستان از ماجرایی در دوران کودکی او شروع می شود. زمانی که در مدرسه سخنان یهودستیزانه‌ی تندی به زبان می‌آورد و مدیر مدرسه هم در پی یافتن تنبیه موثری برای اوست. روزنبرگ خودش را شیفته‌ی گوته، شاعر و نمایش‌نامه‌نویس بزرگ آلمانی می‌خواند و همین علاقه باعث می‌شود تا مدیر مدرسه او را به نوشتن تحقیقی درباره‌ی گوته وامی‌دارد. نکته اینجاست که در ستاره‌ی درخشان آسمان اندیشه‌ی گوته و کسی که برای گوته حکم یک قهرمان اسطوره‌ای را داشته کسی نبوده جز اسپینوزا!
روزنبرگ در جلسات روان‌درمانی‌اش تحت درمان با اندیشه‌های اسپینوزا قرار می‌گیرد ولی شیفتگی او به هیتلر چیزی نیست که به این راحتی‌ها بتوان نادیده‌اش گرفت.
تجربه‌ی خواندن مسئله‌ی اسپینوزا
اگر از یالوم پیشتر کتابی خوانده باشید می‌دانید که اساسا ساده‌نویس است. ولی این ساده‌نویسی باعث نمی‌شود تا آثار او سطحی باشند، بلکه تلاش او بر این است که مسائل پیچیده و عمیق روان‌شناسانه و فلسفی را در عباراتی ساده و همه‌فهم به رشته‌ی تحریر دربیاورد.
یالوم در مسئله‌ی اسپینوزا، ماجراهای دو شخصیت اصلی‌اش، اسپینوزا و روزنبرگ را به موازات هم پیش می‌برد. در فصل‌های فرد کتاب از اسپینوزا می‌گوید و در فصل‌های زوج از روزنبرگ. این جابه‌جایی‌های تاریخی پیاپی حس جالبی را در کتاب ایجاد کرده‌اند و باعث می‌شوند تا خواندن رمان تجربه‌ای جذاب، عمیق و سرگرم‌کننده شود.
درون‌مایه‌های مسئله‌ی اسپینوزا چیست؟
یالوم در این کتاب دست روی مسائل مهمی گذاشته است. یکی از این مسائل بحث بر سر کارکرد آرامش‌دهنده‌ی عقاید دینی است. اسپینوزا که خود از منتقدین جدی مذهب ارائه‌شده توسط خاخام‌هاست روی این مسئله تاکید دارد که آرا او برای آن‌ها که از دین‌داری آرامشی نصیبشان شده، ممکن است خطرناک باشد و امنیت روانی آن‌ها را به خطر بیندازد.
یالوم در این کتاب به سراغ مفهوم مهمی به نام «در خانه بودن» رفته است. او از رهگذر چالش‌های فکری اسپینوزا و درگیری شورای خاخام‌ها با عقاید او که منجر به انزوای او در خانه‌اش می‌شود به استقبال این مفهوم می‌رود. «خانه» در نگاه یالوم جایی است برای ذهن که وضعیتی آرام، همراه با حس تعلق و اطمینان خاطر به ارمغان می‌آورد. همین خانه است که اسپینوزا عمرش را در آن می‌گذراند و می‌اندیشد و می‌نویسد. خانه برای روزنبرگ حس تعلق و اطمینان به اندیشه‌های یهودستیزانه و سرسپردگی و شیفتگی بی‌حدوحصرش به هیتلر است و برای فرانکو علاقه‌ی زیبایی‌شناسانه به مذهب و آیین‌هایش.
شخصیت‌های مسئله‌ی اسپینوزا
اسپینوزا: فیلسوف بزرگ قرن هفدهم که در ۲۴ سالگی به‌خاطر عقاید متفاوت و ساختارشکنانه‌اش به‌واسطه‌ی حکم خاخام‌ها از جامعه‌ی یهودیان طرد می‌شود و تا آخر عمر در انزوا و تنهایی به سر می‌برد.
آلفرد روزنبرگ: نظریه‌پرداز برجسته‌ی آلمان نازی و از پرچم‌داران یهودستیزی و مبلغ بزرگ برتری نژادی آلمانی‌ها. او شیفته‌ی دو نفر بود: هیتلر و گوته؛ هیتلری که در پی حذف یهودی‌ها از زمین بود و گوته‌ای قهرمانش را اسپینوزای یهودی معرفی می‌کرد.
فرانکو: خاخامی که برای حرف کشیدن از اسپینوزا به سراغش می‌رود و با او بحث‌های عقیدتی مفصلی می‌کند. فرانکو نمادی آشکار از دین‌دارانی است که آیین‌ها و مناسک مذهبی برایشان آرامش‌بخش است و عقل و اندیشه در ساحت فکری‌شان جای زیادی ندارند.
چه ترجمه‌هایی از مسئله‌ی اسپینوزا در بازار کتاب موجود است؟
● مسئله‌ی اسپینوزا، ترجمه‌ی بهاره نوبهار، نشر قطره
● مسئلهٔ اسپینوزا، ترجمه‌ی زهرا حسینیان، ترانه
● مسئله‌ی اسپینوزا، ترجمه‌ی حسین کاظمی یزدی، صبح صادق
● قضیه‌ٔ اسپینوزا، ترجمه‌ی مبینا شاهری لنگرودی، جامی
● معمای اسپینوزا، ترجمه‌ی مرجان معتمد حسینی، آوای مکتوب
از اروین یالوم دیگر چه کتاب‌هایی منتشر شده است؟
● روان‌درمانی اگزیستانسیال، ترجمه ی سپیده حبیب، نی
● هنر درمان، ترجمه‌ی سپیده حبیب، قطره
● مامان و معنی زندگی، ترجمه‌ی سپیده حبیب، قطره
● دژخیم عشق، ترجمه‌ی غلامحسین سدیر عابدی، ترانه
● انسان موجودی یکروزه، ترجمه‌ی نازی اکبری، ققنوس
● من چگونه اروین یالوم شدم، ترجمه‌ی اعظم خرام، کتاب پارسه
● و نیچه گریه کرد، ترجمه‌ی مهشید میرمعزی، نی
● مسئلهٔ مرگ و زندگی، ترجمه‌ی رضا اسکندری آذر، گوتنبرگ
● کتاب دروغگویی روی مبل، ترجمه‌ی بهاره نوبهار، قطره
● درمان شوپنهاور، ترجمه‌ی سپیده حبیب، قطره
● هر روز یک قدم نزدیک‌تر، ترجمه‌ی کاملیا نجفی و ایمان صحاف قانع، قطره
● خیره به خورشید نگریستن، ترجمه‌ی اورانوس قطبی‌نژاد آسمانی، قطره
طرفداران مسئله‌ی اسپینوزا دیگر سراغ چه کتاب‌هایی بروند؟
● دنیای سوفی، یاستین گوردر، ترجمه‌ی مهرداد بازیاری، نشر هوپا
● آنک نام گل، اومبرتو اکو، ترجمه ی رضا علیزاده، روزنه
● گورستان پراگ، اومبرتو اکو، ترجمه‌ی فریبا ارجمند، روزنه
● محاکمه، فرانتس کافکا، ترجمه ی علی‌اصغر حداد، ماهی
● بار هستی، میلان کوندرا، ترجمه‌ی پرویز همایون‌پور، قطره
● بازی مهره‌ٔ شیشه‌ای، هرمان هسه، ترجمه‌ی پرویز داریوش، فردوس
● گرگ بیابان، هرمان هسه، ترجمه‌ی کیومرث پارسای، علم
● سیدارتها، هرمان هسه، ترجمه‌ی سروش حبیبی، ماهی
● جنایت و مکافات، فیودور داستایفسکی، ترجمه‌ی مهری آهی، خوارزمی
● یادداشت‌های زیرزمینی، فیودور داستایفسکی، ترجمه‌ی علی مصفا، چشمه
مروری بر آنچه خواندیم
● مسئله ی اسپینوزا رمانی از اروین یالوم، روان‌درمان‌گر بزرگ معاصر که در آن آمیزه‌ای شگفت‌انگیز از زندگی و اندیشه‌های بندیکت اسپینوزا، فیلسوف بزرگ قرن هفدهمی و آلفرد روزنبرگ، ایده‌پرداز قرن بیستمی آلمان نازی پیش روی خواننده گذاشته.
● یالوم در مسئله‌ی اسپینوزا زندگی دو نفر را که نزدیک ۳۰۰ سال با هم فاصله دارند، به موازات هم پیش می‌برد؛ بندیکت اسپینوزا و آلفرد روزنبرگ. تضاد بین اندیشه‌های یهودستیزانه‌ی روزنبرگ و آرامشی که اسپینوزا برای گوته، چهره‌ی محبوب روزنبرگ، فراهم کرده چیزی است که سنگ‌بنای داستان یالوم شده.
● یالوم در این کتاب به سراغ مفهوم مهمی به نام «در خانه بودن» رفته است. او از رهگذر چالش‌های فکری اسپینوزا و درگیری شورای خاخام‌ها با عقاید او که منجر به انزوای او در خانه‌اش می‌شود به استقبال این مفهوم می‌رود. «خانه» در نگاه یالوم جایی است برای ذهن که وضعیتی آرام، همراه با حس تعلق و اطمینان خاطر به ارمغان می‌آورد.
● یالوم در کنار فعالیت‌های علمی و پژوهشی‌اش، حضوری پررنگ در ادبیات داشت. او یکی از معروف‌ترین نویسندگان رمان‌های روان‌شناختی است؛ رمان‌هایی که مسائل بنیادین روان‌شناسی را از رهگذر تجربه‌های زیسته، دستمایه‌ی خلق داستان می‌کنند.
یک جرعه از کتاب
درباره نویسنده
از مهم‌ترین آثار نظری او می‌توان به «روان‌درمانی اگزیستانسیال» نام برد که سال هاست به عنوان منبعی مهم و موثر برای روان‌درمان‌گران و بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یالوم در کنار فعالیت‌های علمی و پژوهشی‌اش، حضوری پررنگ در ادبیات داشت. او یکی از معروف‌ترین نویسندگان رمان‌های روان‌شناختی است؛ رمان‌هایی که مسائل بنیادین روان‌شناسی را از رهگذر تجربه‌های زیسته، دستمایه‌ی خلق داستان می‌کنند. از مشهورترین آثار داستانی او می‌توان به «وقتی نیچه گریست»، «درمان شوپنهاور» و «مسئله‌ی اسپینوزا» اشاره کرد.
از یالوم به عنوان مهم‌ترین روان‌کاو زنده هم یاد می‌شود. او در حال حاضر ۹۱ سال سن دارد.
سوالات متداول
● «کاوشی هیجان‌انگیز در دنیای تاریخ و فلسفه» - Kirkus Reviews
● «یالوم برایمان رمان فلسفی و روان‌شناختی پروپیمانی را آورده.» - City Book Review
کتاب‌های مشابه
