معرفی کتاب سور بز [خلاصه+بریده کتاب]|جغد سیاه

Q: برای خواندن آثار ماریو بارگاس یوسا از چه رمانهایی آغاز کنیم؟

رمانهای ماریو بارگاس یوسا اغلب سیاسی و تاریخی هستند. برای شروع دو رمان او میتواند مناسب باشد: یکی نخستین رمانش که در ۲۷ سالگی نوشت، با عنوان «عصر قهرمان» و یکی هم «سور بز». بعد از خواندن این دو میتوان سراغ دیگر آثارش هم رفت.

Q: چرا باید «سور بز» را خواند؟

این رمان یکی از بهترین رمانهای تاریخی و سیاسی ادبیات معاصر است و تاکنون به زبانهای مختلف ترجمه و در تمامی زبانها پرفروش بوده است.

Q: چه کسانی از خواندن «سور بز» لذت میبرند؟

«سور بز» برای علاقهمندان به تریلرهای سیاسی و جنایی جذابیت بسیاری دارد و البته آنهایی هم که به داستانهایی که در بستر تاریخ روایت میشود، «سور بز» را فراموش نکنند.

چهره‌ی شوم یک دیکتاتور
درباره‌ی رمان «سور بز»

معرفی کتاب

رمان «سور بز» به آخرین روزهای دیکتاتوری تروخیو در دومینیکن اختصاص دارد و ما را به سال ۱۹۹۶ و در اصل به اوایل دهه‌ی ۱۹۶۰ و دقیقاً سال ۱۹۶۱ در سن دومینگه می‌برد. جایی‌که تروخیوی ظالم، قربانی یک سوءقصد مرگبار می‌شود. روایت «سور بز» به‌طور عمده، حول محور سه روایت اصلیِ درهم‌تنیده شکل می‌گیرد که نشانه‌ی مهارت یوسا در هنر ترکیب عناصر رمان است.
بارگاس یوسا موفق می‌شود تصویری گیرا از درون راهروهای قدرت به‌دست دهد. دنیایی وحشت‌انگیز، مملو از انواع نابسامانی‌ها، تحقیر و حقارت‌ها، کینه‌ورزی‌ها، رقابت‌جویی‌های پنهان، تحرکات آزاررسان و مناقشه. دنیایی که حاکم ظالمش امور خصوصی و عمومی را درهم می‌آمیزد و ثروت‌ها و پتانسیل‌های تولید ثروت را به نفع خودش مصادره می‌کند.
از یک‌سو اطلاعات را کنترل و دستکاری می‌کند و از سوی دیگر، آن‌چنان فضایی از بی‌اعتمادی و مظنون‌بینی در اطرافش ایجاد می‌نماید که حتی نزدیک‌ترین نزدیکانش نیز نمی‌توانند خودشان را در امان ببینند.
یوسا برای نوشتن «سور بز» مدت‌ها مشغول تحقیق و خواندن حرف‌های خانواده‌ی قربانیان و زندانیان و خاطرات به‌جا مانده از آن‌ها بود.
نیویورک تایمز این کتاب را این طور توصیف کرده است: کتابی قدرتمند، پیشگامانه و جذاب.

ژانر ادبی «سور بز» چیست؟

«سور بز» رمانی است تاریخی. یعنی نویسنده داستانی را روایت می‌کند که منشاء تاریخی دارد اما این همه‌ی ابعاد این رمان نیست. در این رمان هم یوسا مثل اغلب آثارش در تاریخ و فرهنگ انسان امریکای لاتین کندوکاو می‌کند و به عناصر مهم فرهنگ امریکای لاتین و آن خطه، مثل عشق و خشونت و مبارزه برای آزادی می‌پردازد. از این حیث «سور بز» با دیگر آثار یوسا مثل «گفت‌وگو در کاتدرال» و «جنگ آخرالزمان» و «زندگی واقعی الخاندرو مایتا» در یک ردیف قرار می‌گیرد.

نوشتن «سوربز» به چه ایامی برمی‌گردد؟

در سال ۱۹۶۷ دو نویسنده‌ی جوان کارلوس فوئنتس مکزیکی و ماریو بارگاس یوسا پرویی، در لندن با هم ملاقات می‌کنند. آن‌ها در این ملاقات که به مکالمه‌ای طولانی می‌انجامد، چهره‌های باورنکردنی، غم‌انگیز و در عین‌حال خنده‌دار دیکتاتورهای امریکای لاتین را بررسی می‌کنند. از همان زمان برای این دو نویسنده‌ی بزرگ آینده، این پرسش مطرح شد که ادبیات واقعاً چگونه می‌تواند با این واقعیت، یعنی ماجراهای دیکتاتورها، رقابت کند؟ چگونه روایت می‌تواند در برابر چنین پرسوناژهایی مقاومت نماید؟ ایده‌ی اصلی رمان «سور بز» به همان ملاقات و گفت‌وگوها برمی‌گردد. اصولاً پرداختن به دیکتاتورها یکی از دغدغه‌های اصلی نویسندگان امریکای لاتین بوده است، چراکه این دیکتاتورها نقش عمده‌ای در شکل‌گیری امریکای لاتین و انسان امریکای لاتین داشته‌اند. مارکز «پاییز پدرسالار» را می‌نویسد، فوئنتس «زمین ما» و روا باستوس «قدرت عالم‌تاب» را.

لایه‌های گوناگون رمان «سور بز»

«سور بز» فقط یک وقایع‌نگاری ساده سال‌های سیاه دومینیکن تحت دیکتاتوری تروخیو نیست. ما وقایع آن سال‌ها را از نگاه رمان‌نویسی به نام ماریو بارگاس یوسا می‌خوانیم. نگاهی که با نگاه یک مورخ ابداً قابل مقایسه نیست. زیرا یوسا روایت‌گر زندگی درونی شخصیت‌های درام تا ناخوشایندترین اعماق آن است و البته سرآمد همه‌ی شخصیت‌پردازی‌های «سور بز» خود تروخیو است. ما در «سور بز» مستقیماً با چهره‌ی دیکتاتور آشنا می‌شویم. به دیکتاتوری که به گفته‌ی خود یوسا از «پررمزورازترین دیکتاتوری‌های امریکای لاتین بوده است.»

جالب است بدانید یوسا گفته در «سور بز» نخواسته از تروخیو یک غول بی‌شاخ و دم بسازد، بلکه انسانی را می‌سازد کاملاً ملموس و شناختنی و به همین دلیل بسیار ترسناک و هولناک جلوه می‌کند. دیکتاتوری که در قساوت و فساد و زیر پا گذاشتن حقوق بشر بی‌همتا بوده. در رمان می‌خوانیم که تروخیو کودکی‌اش را در حلبی‌آبادها گذرانده و با انجام اصلاحاتی به قدرت رسیده، اما در ادامه این قدرت او را به دیکتاتوری سرکوب‌گر و خشن تبدیل کرده است. دیکتاتوری که سی‌ویک سال با ایجاد فضای وحشت و خفقان سیاه‌ترین دوران تاریخی را برای مردم دومینیکن رقم زده است. اما این تنها یک وجه از رمان «سور بز» است، یوسا با بر هم زدن خط سیر مستقیم تاریخ و با در هم آمیختن وقایع تاریخی، دو وجه دیگر از داستان را بازگو می‌کند.

آنچه وحشتناک است دیکتاتوری است که از دامان دیکتاتوری قبل زاده می‌شود؛ دیکتاتوری با عقده‌ها و ظلم‌های جدید. تمام بلایایى که کشورش در طول تاریخ به واسطه‌ی اشغال شدنش توسط‌ هائیتی، تهاجم اسپانیا و امریکا، جنگ‌هاى داخلی، نزاع بین فرقه‌ها و رهبران‌شان تحمل کرده و تمام فجایع طبیعی، مثل زمین‌لرزه و توفان‌هاى ویران‌گر که از آسمان و دریا و مرکز زمین بر مردم دومینیکن نازل شد.

شخصیت اصلی رمان «سور بز» کیست؟

شخصیت اصلی خود دیکتاتور است. در رمان تروخیو شخصیتی است متوسط، خودبزرگ‌بین، بی‌استعداد و ناتوان، شکاک، روان‌پریش و شرمنده از اینکه خون سیاه‌پوست در شریان‌هایش جریان دارد. او که صورتش را با کرم پودر می‌پوشاند، ظالم و ناتوان از پذیرش این واقعیت است که روابط قدرت به ضرر او در حال تغییر است. اینجا همچنین لازم است به خصوصیتی که مشخصه‌ی کار رمان‌نویسان بزرگ است نیز اشاره‌ای کنیم: موفقیت در شخصیت‌پردازی کاراکترهای فرعی. همه‌ی این نقش دوم‌هایی که اطراف تروخیو را گرفته‌اند، به زیبایی به تصویر کشیده شده‌اند: ماما خولیا، اورانیا، آیس گارسیا و... .

مهم‌ترین ویژگی رمان «سور بز» چیست؟

جدا از رنگ‌بندی رمان «سور بز»، که دارای پیچیدگی و تعدد زوایای دید در کنار وقایع‌نگاری تاریخی است، این رمان را همزمان می‌توان یک رمان نمادین تاریخی دانست که می‌تواند تصویری نمادین از تمام رژیم‌های پلیسی عالم به‌دست دهد و از طرف دیگر یک رمان ماجراجویانه هم هست، اینکه آیا برنامه‌ی قتل مبارزان به نتیجه می‌رسد یا آن‌ها بعد از قتل دیکتاتور جان به سلامت در می‌برند؟
با این‌حال «سور بز» مانند تمام رمان‌های بزرگ خواننده را به تأمل وامی‌دارد. مثلاً پس از خواندنش به تاریخ می‌اندیشیم. اینکه وقتی تاریخ از نگاه یک رمان‌نویس روایت می‌شود از یک روایت ساده، منطقی، عبرت‌آموز، پر می‌شود از نقاط تاریک، گیج‌کننده و غریب با پرسش‌آفرینی‌های بسیار. چرا هم‌قسم‌ها تا این حد از شکست برنامه‌شان می‌ترسیدند، همچنان‌که با بیم و امید به موفقیت آن دلبسته بودند؟ چرا ژنرال رامون در لحظه‌ی مرگ، گرفتار ترس درونی می‌شود و کار را نیمه‌کاره رها می‌کند؟ و چرا مرگ تروخیو نوعی احساس خلاء و کمبود حتى نزد کسانی که قرار است از مرگش خشنود باشند ایجاد می‌کند؟
«سور بز» همچنین تعمق و تأملی شبه‌شکسپیری نیز هست. چه عواملی روح و جان یک دیکتاتور را به تحرک وامی‌دارد؟ «سور بز» یک میانجی‌گر سیاسی نیز هست. چگونه می‌توان از شر یک دیکتاتوری خلاص شد؟ یک بررسی روانشناختی نیز هست چرا اورانیا در تمام طول زندگی‌اش انسانی شریف باقی ماند؟ و بالاخره «سور بز» یک پازل از نوع فاکنری هم هست: سوءقصدی که به مرگ تروخیو می انجامد و البته محور مرکزی روایت است، از همان آغاز مطرح می‌شود اما با ورود شخصیت‌ها و حوادث تازه، به جای اینکه این پازل به نتیجه نزدیک‌تر شود، مثل گره‌افکنی‌های فاکنر، پیچیده‌تر می‌شود.

آیا نام ابتدایی «سور بز» را می‌دانید؟

و دیگر نکته‌ی جالب اینکه نام اولی که عبدالله کوثری مترجم فارسی بر آن گذاشت «سور قوچ» بود اما بعد از مکاتبه با یوسا به «سور بز» تغییرش می‌دهد. بز در زبان دومینیکن نماد مرد نرینه‌خو است.

اگر به کتاب‌های تاریخی علاقه‌مندید، کتاب تاریخ بی‌خردی را هم بخوانید.

یک جرعه از کتاب

مرض هرچه سخت‌تر، درمانش هم سخت‌تر!

تو، اورانیا، سر در نمی‌آری، هرچند خیلی چیزها از آن دوران فهمیده‌ای. در آغاز بعضی از چیزها رخنه‌ناپذیر به نظر می‌آمد، اما بعد از خواندن، گوش دادن، تحقیق کردن، فکر کردن بالاخره توانستی سر دربیاوری که چطور میلیون‌ها آدم، له شده زیر بار تبلیغات و نبود اطلاعات، خوکرده به توحش، به زور تلقین و انزوا، محروم از اراده‌ی آزاد و حتی از کنجکاوی، به سبب ترس و عادت به بردگی و چاپلوسی، قادر بودند تروخیو را پرستش کنند.

تروخیو بعد از مکث کوتاهی گفت: «من وقتی باید بکشم دستم نمی‌لرزد. گاهی اوقات حکومت کردن وادارت می‌کند دستت را به خون آلوده کنی. من خیلی اوقات برای این مملکت دستم را آلوده کرده‌ام. اما آدم باشرفی هستم. قدر آدم‌های وفادار را می‌دانم، نمی‌دهم بکشندشان.»

یعنی می‌شد که جمهوری دومینیکن بالاخره یک کشور عادی بشود، مملکتی با مطبوعات آزاد، حکومت منتخب مردم، و دستگاه عدالتی که واقعاً لایق این اسم باشد؟ آنتونیو آهی کشید، برای رسیدن به این آرزو کلی جان کنده بود و هنوز نمی‌توانست به خودش امید بدهد.

تنها راه رهایی از این جباریت کشتن جبار است. بقیه‌ی کارها بی‌فایده است. می‌بایست کسی را نابود می‌کردی که تمام رشته‌های این تار عنکبوت هول‌انگیز به او ختم می‌شد.

باور نمی‌کردم که او به دوست قدیمی خودش نارو بزند. خب دیگر، سیاست یعنی همین، آدم روی جنازه دیگران جلو می‌رود.

بدترین چیز آشکار کردن ناامیدی جلوی زیردست‌هاست. با دل خونین باید لب خندان داشته باشی.

چشم کابرال به کلامی از تاگور افتاد که در قابی چهارگوش و کوچک در فاصله‌ی قفسه‌ها به دیوار کوبیده بودند: «کتاب وقتی باز است ذهنی است که حرف می‌زند، وقتی بسته است دوستی است به انتظار، وقتی فراموش می‌شود جانی است که می‌بخشاید، وقتی نابود شود، دلی است که می‌گرید.»

برای آنکه نگذارند بخوابد پلک‌هایش را با نوار چسب به ابروهاش چسبانده بودند. وقتی به‌رغم باز بودن چشم‌هاش به حال نیمه‌بیهوشی می‌افتاد با چماق بیس‌بال به‌جانش می‌افتادند. بارها موادی غیرخوارکی را توی دهانش تپاندند، گاه متوجه می‌شد که آنچه به‌خوردش می‌دهند مدفوع است و بالا می‌آورد. اما بعد از مدتی چنان سریع به‌موجودی غیرانسان بدل شد که هرچه را به‌دهانش می‌کردند فرو می‌داد. در مراحل اول که شکنجه با برق بود، رامفیس ازش بازجویی می‌کرد. یکسر پرسشی مشابه را تکرار می‌کرد تا ببیند به‌تناقض‌گویی می‌افتد یا نه.

این هم آن خانه‌ی مشهور، در کیلومتر نه، دورتادورش دیوار بتونی بلند. از باغی گذشتند و او ملک ییلاقی آبادی را دید با یک خانه‌ی اربابی قدیمی و در دو طرفش چند بنای ساده روستایی. از فولکس واگن بیرونش کشیدند. از راهروی تاریکی گذشت که هر دو طرفش سلول‌هایی بود پر از مردان عریان، و بعد از پله‌هایی طولانی پایین بردندش. از بوی تند مدفوع و استفراغ و گوشت سوخته چیزی نمانده بود از حال برود. به‌یاد جهنم افتاد.

حق‌ناشناسی مردم از همان زمان خیانت یهودا به مسیح ثابت شده بود.

سیاستمدار واقعی را وقت بحران می‌شناسند.

شعری از پابلو نرودا خواند. سرش را بیخ گوشم گذشته بود، لب‌هاش و سبیل کوچکش به لاله‌ی گوشم به‌موهایم می‌سایید. «سکوتت را دوست دارم، چنان که گویی تو اینجا نیستی، چنان‌که گویی چشمانت پریده‌اند و رفته‌اند، چنان‌که گویی بوسه‌ای دهانت را بسته است.» وقتی به کلمه‌ی «دهان» رسید دستی به‌صورتم کشید و لب‌هایم را بوسید.

خلاصه کتاب

روایت اول

روایت اول «سور بز» شخصیت اورانیا، دختر اگوستین کابرال، از صاحب‌منصبان رژیم دیکتاتوری استوار است. او وقتی نوجوانی بیش نبود، در شب قتل تروخیو از سن دومینگه فرار کرد و در پی یک حادثه‌ی تکان‌دهنده در ایالات متحده اقامت می‌کند. او بعد از گذشت ۳۵ سال، درحالی‌که وکیل شده ، و برای بانک جهانی کار می‌کند به زادگاهش برمی‌گردد تا پدرش را بعد از غیبتی طولانی ملاقات نماید. او پدر را فلج و ناشنوا و در آستانه‌ی مرگ می‌یابد. بازگشت اورانیا به سن دومینگه بهانه‌ای برای یادآوری خاطرات کودکی و به ویژه ناراحتی‌هایی که به واسطه‌ی انفعال پدرش در برابر دیکتاتور بر او رفت، می‌شود.

روایت دوم

روایت دوم، ما را به درون شخص و شخصیت تروخیو آن‌هم اندکی قبل از مرگش می‌برد. زمانی‌که او از سوی کلیسا طرد شده، حمایت امریکا را از دست داده و خلاصه تمام اطرافیانش در پی توطئه‌ای برای سرنگونی او هستند. زمانی‌که تروخیو علی‌رغم همه‌ی آنچه گفته شد، دودستی به قدرت چسبیده و به وفاداری سرویس‌های پلیس دلخوش است. همکارانش را در بوته‌ی آزمایش قرار می‌دهد و خلاصه یک نظام دیکتاتوری به تمام معنا بر پایه‌های ترس، شکنجه، اعدام، فساد، شک، تحقیر و دسیسه‌چینی را بنا کرده است. نظامی که حتی با مرگ او به ضرب گلوله‌های چند جوان هم‌قسم نیز پایان نمی‌گیرد.

روایت سوم

روایت سوم رمان، همین مبارزان هستند که همگی دلایل محکمی برای پایان دادن به زندگی تروخیو دارند. یکی مجبور شده به دستور تروخیو نامزدش را رها کند و با دستان خودش برادر نامزدش را به قتل برساند و دیگری بر پایه‌ی ایمان و اعتقاد مسیحی‌اش عمل می‌کند و به طور ضمنی از سوی مقامات مذهبی ترغیب می‌شود و سومی هم که روزگاری عضو گارد محافظ تروخیو بوده، قصد دارد انتقام برادرش را از دیکتاتور ظالم بگیرد. روایت «سور بز» در هنگام اجرای حکم قتل دیکتاتور سرعت می‌گیرد. در این مقطع خط داستانی با سرعتی غیرمعمول نسبت به آنچه تا به حال در پیش گرفته بود، بر سرنوشت هم‌قسم‌ها متمرکز می‌شود. اقدام آن‌ها به نتیجه‌ی مورد انتظار نمی‌رسد. ژنرال خوزه رنه رامون که قرار بود بعد از مرگ تروخیو، که آرزویش بود، ریاست حاکمیت سیاسی ـ نظامی را در دست بگیرد، در لحظه‌ی اساسی تصمیم‌گیری دچار انفعال می‌شود و دست‌وپایش را گم می‌کند. هم‌قسم‌ها تحت تعقیب قرار می‌گیرند. یکی از آن‌ها دستگیر و مورد شکنجه واقع می‌شود. پلیس ویژه‌ی رژیم مثل زمان قبل از مرگ دیکتاتور به کارش ادامه می‌دهد. به موازات این جریانات ، ما شاهد تحرکات ظریف رئیس‌جمهور بالاگر که تا آن زمان سایه‌ای کمرنگ در خدمت تروخیو محسوب می‌شد، هستیم. او از هیچ‌کاری برای تغییر اوضاع دریغ نمی‌کند. در پی جلب حمایت کلیسا و ایالات متحده برمی‌آید و خانواده‌ی تروخیو را طرد می‌کند و تلاش برای برپایی یک رژیم پذیرفتنی‌تر اگر چه نه دموکراتیک را به عهده می‌گیرد.

درباره نویسنده

ماریو بارگاس یوسا

دیگر کتاب‌های نویسنده

ماریو بارگاس یوسا در شهر آکیپا به دنیا آمد و پس از طلاق والدینش نزد مادر و خویشاوندان مادری‌اش در کوچابامبا سرزمینی در شمال پرو و سپس در لیما، پایتخت کشورش بزرگ شد. از سال ۱۹۵۵ تا ۱۹۵۷ به تحصیل ادبیات و حقوق در دانشکده‌ی سن‌مارکوس پرداخت و سپس برای طی مدارج عالی‌تر تحصلاتش را در دانشکده‌ی مادرید ادامه داد و در سال ۱۹۵۹ از همان‌جا موفق به دریافت مدرک دکترا شد. بیشتر خاطرات کودکی و جوانی یوسا با قساوت‌های حکومت‌های دیکتاتوری پیوند خورده است. آن زمان امریکای لاتین تحت سیطره‌ی حکومت‌های دیکتاتوری نظامی بود. اولین مجموعه‌ی داستان کوتاه یوسا در سال ۱۹۵۹ به چاپ رسید و با رمان‌هایی نظیر «عصر قهرمان»، «زندگی واقعی آلخاندرو مایتا»، «جنگ آخرالزمان»، «گفت‌وگو در کاتدرال»، «مرگ در آند» و «سور بز» شهرتش عالم‌گیر شد.

سوالات متداول

برای خواندن آثار ماریو بارگاس یوسا از چه رمان‌هایی آغاز کنیم؟

رمان‌های ماریو بارگاس یوسا اغلب سیاسی و تاریخی هستند. برای شروع دو رمان او می‌تواند مناسب باشد: یکی نخستین رمانش که در ۲۷ سالگی نوشت، با عنوان «عصر قهرمان» و یکی هم «سور بز». بعد از خواندن این دو می‌توان سراغ دیگر آثارش هم رفت.

چرا باید «سور بز» را خواند؟

این رمان یکی از بهترین رمان‌های تاریخی و سیاسی ادبیات معاصر است و تاکنون به زبان‌های مختلف ترجمه و در تمامی زبان‌ها پرفروش بوده است.

چه کسانی از خواندن «سور بز» لذت می‌برند؟

«سور بز» برای علاقه‌مندان به تریلرهای سیاسی و جنایی جذابیت بسیاری دارد و البته آن‌هایی هم که به داستان‌هایی که در بستر تاریخ روایت می‌شود، «سور بز» را فراموش نکنند.