وجدان زنو

حوادث رمان، دارای توالی منطقی است ولی این توالی کامل نیست و تمام جزئیات عمر ۵۷ ساله زنو را دربر نمی‌گیرد.
زنو ابتدا مختصری از کودکی‌اش می‌گوید و اینکه همواره قطاری را می‌دیده با واگن‌های بی‌شمار که در کمرکش کوهی بلند حرکت می‌کند بدون اینکه سر و ته آن به چشم بیاید. سپس ماجرای ترک سیگارش را تعریف می‌کند. ماجرای ترک سیگار برای او عملاً به کابوسی بدل می‌شود، به طوری‌که بارها تصمیم به ترک سیگار می‌گیرد و حتی در درمانگاهی بستری می‌شود، اما درست در آخرین لحظات و روزها که باید نتیجه حاصل می‌شده، رغبت مقاومت‌ناپذیری برای آتش زدن یک سیگار در او جان می‌گیرد و غلبه می‌کند. کار آن‌قدر بالا می‌گیرد که مشکل او دیگر اعتیاد به سیگار نیست، تصمیم به ترک آن است! و چرا زنو موفق نمی‌شود؟ آیا در مکانیسم تصمیم‌گیری و اراده‌ی او خللی است؟ و آن‌گونه که دکترش می‌گوید وجود بیش از حد نیکوتین در خون، مانع از تصمیم‌گیری است؟ هیچ‌کدام! زنو متقاعد نشده که این کار، ترک سیگار ضروری است، بلکه بیشتر به تبعیت از احکام اجتماعی و قضاوت‌های علمی که در مضرات سیگار وجود دارد، در مقام ترک آن برآمده است. اما چون ساخت شخصیت او دقیقاً در جهت دیگری حرکت می‌کند، نفی تبعیت از احکام بسیار مشهور متعارف که دیگران وضع کرده‌اند، لذا علی‌رغم «تصور» مضرات سیگار و درک آن، هیچگاه به مرحله «تصدیق» که پشت سر آن تصمیم و عمل است، نمی‌رسد.
زنو به یک دکتر روانکاو مراجعه می‌کند. دکتر روانکاو که سخت به روش روانکاوی فروید معتقد است، از بیمار می‌خواهد که گذشته‌های خود را به یاد آورد و به او توصیه می‌کند که سعی کند، آنچه در رؤیا می‌بیند بلافاصله روی کاغذ بیاورد و نیز سعی کند با به یاد آوردن گذشته‌هایش و نوشتن آن‌ها، دکتر را دریافتن علاج بیماری کمک نماید. داستان در واقع یادداشت‌هایی است که زنو در اجابت همین دستور یا «نسخه»ی دکتر نوشته است. دکتر با خواندن یادداشت‌های زنو، او را امیدوار می‌کند که در حال معالجه است و حتی نشانه‌هایی از درمان شدن زنو را نیز به او نشان می‌دهد. اما زنو هرچه جلوتر می‌رود، کم‌تر عقیده پیدا می‌کند که شفایی یافته باشد بلکه روز بروز معتقد می‌شود که حرف‌های دکتر روانکاو چرت است تا اینکه بالاخره به زبان می‌آید که «اصلاً روانکاوی فریب و حیله‌ای بیش نیست و فقط به درد این می‌خورد که پیرزن‌های هیستریک را سرگرم سازد.» زنو کار معالجه را نیمه‌تمام رها می‌کند و نوشتن را متوقف می‌سازد و به دشنام دکتر گرفتار می‌آید. در شروع رمان، یادداشت دکتر روانکاو را می‌خوانیم که از این خونسردی و بی‌توجهی زنو به تنگ آمده و گلایه دارد. ولی هنوز معتقد است که اگر او برگردد و به معالجات ادامه دهد، بی‌گمان شفا خواهد یافت و حتی برای تشویق زنو، قول می‌دهد که نیمی از درآمد ناشی از انتشار یادداشت‌های او را، به وی می‌پردازد.
در فصل بعدی راجع به ازدواجش حرف می‌زند. و اینکه چگونه با خانواده‌ی «مالفانتی» تاجر آشنا می‌شود. مالفانتی چهار دختر دارد. زنو در اولین برخوردش، دل به آدلین می‌بندد، اما عملاً «آگوستا» نصیبش می‌شود. آگوستا عیال زنو، شخصتی متعادل دارد. همان‌قدر به زندگی خانوادگی‌اش دلبسته و علاقه‌مند و مقید است که به ارزش‌های انسانی. آگوستا سعی کرده بین این دو تعادلی و موازنه‌ای برقرار کند. تصویری که از آگوستا ارائه می‌شود، تصویر آدمی است که موفق شده از زندگی کام بگیرد. او «سالک و اصل» است. نویسنده با قرار دادن زنو در کنار آگوستا، می‌خواهد نقاط قوت و ضعف آن دو را نمایان‌تر کند، این یکی از تکنیک‌های کلاسیک رمان‌نویسی است: تقابل شخصیت‌ها برای اینکه خواننده بتواند با مقایسه‌ای، فوری، قضاوت لازم را پیدا کند. آگوستا زنی است منظم و معمولی و آرام و اصلاً زن زندگی است، به طوری‌که گویی برای ابدیت زندگی می‌کند. اما شوهرش، زنو، آدمی است عاصی و شیدا که عقیده دارد اگر رفتن به کلیسا می‌تواند به آدم آرامش بدهد، چرا فقط هفته‌ای یک‌بار باید رفت؟ باید برای همیشه در کلیسا سکنی گزید! او از هر چیز مفهومی نو و ناب می‌طلبد. تن به «نسبت»ها نمی‌دهد و به نوعی مطلق‌گرا است. 
در همین فصل شخصیت «گوئیدو» دوست زنو که بعداً با ازدواج با آدلین (معشوقه‌ی اول زنو)، باجناق او نیز می‌شود، نیز پرداخت می‌شود. گوئیدو تاجر است، ویولن می‌زند و در احضار ارواح هم دستی دارد. نمونه‌ی آدم‌هایی است که هیچ غمی ندارند. همه‌کاره و هیچ‌کاره و بی‌هویت است. خلق شخصیت گوئیدو می‌تواند زائد باشد، اما اگر توجه کنیم که نویسنده از همان تکنیک تقابل شخصیت‌ها استفاده کرده آنگاه می‌توان قبول کرد که قصد او کمک کردن به خواننده برای درک راحت‌تر و صریح‌تر کاراکتر زنو بوده است.
فصل بعدی رمان به شغل و کار زنو می‌پردازد. زنو شیمی و حقوق خوانده، اما عملاً به تجارت می‌پردازد که هیچ سنخیت و مناسبتی با رشته‌ی تحصیلی‌اش ندارد. این‌هم یک شگرد دیگر از بازی‌های تقدیر است که دیگران برای زنو رقم زده‌اند. چرا که او هیچگاه تصمیم نداشته تاجر و دلال بشود، اما دست ناپیدایی که صحنه‌ی زندگی را چیده، جای زنو را اینجا قرار داده است. بی‌جهت نیست که او در کارش موفق نیست. گویی او را در مدخل دالانی قرار داده‌اند و تنها انتخاب زنو آن است که یا گام اول را بردارد یا از زندگی کناره گیرد.
در بخش آخر رمان، زنو چند روزی از خاطراتش را که مصادف است با شروع جنگ اول جهانی، می‌نویسد. در اولین برخورد زنو با پدیده‌ی جنگ، او با سربازی مواجه می‌شود که به آلمانی حرف می‌زند، آن‌هم در بعدازظهر روزی که برای قدم زدن به حوالی محل سکونتش رفته است. سرباز فرمان ایست می‌دهد اما زنو همچنان به راه خود ادامه می‌دهد و دلواپس شیرقهوه‌ای است که در منزل انتظار او را می‌کشد! به نظر زنو و در برخورد غریزی او با زندگی، در آن لحظه صدای سرباز آلمانی شنیدنی نیست و هیچ اشکالی ندارد که آدم به شیرقهوه‌اش بیندیشد. مضافاً که هجو جنگ با همه هیبت و ابهتش نیز هست.