معرفی کتاب روان‌درمانی اگزیستانسیال [همراه خلاصه]|جغد سیاه

Q: خواندن «رواندرمانی اگزیستانسیال» به چه کسانی توصیه میشود؟

روانکاوها، رواندرمانگرها، مشاوران و علاقمندان به اگزیستانسیالیسم و رشد فردی.

در مرگ وحشتی نیست
درباره‌ی کتاب «روان‌درمانی اگزیستانسیال»

معرفی کتاب

«روان‌درمانی اگزیستانسیال» یا «Existential Psychotherapy» کتابی بدعتگر نوشته‌ی اروین یالوم، روانکاو و روان‌درمانگر سرشناس آمریکایی است. این کتاب در سال 1980 منتشر شد و یالوم آن را براساس تجربه‌های گسترده‌ی بالینی یالوم و تحقیقاتش در زمینه روان‌درمانگری اگزیستانسیال یا هستی‌شناختی نوشته است. این کتاب مروری جامع بر روان‌درمانی هستی‌شناختی ارائه می‌دهد که بر کمک به افراد برای کشف و رویارویی با دغدغه‌های ذاتی وجود انسان ـ مانند مرگ، آزادی، تنهایی و بی‌معنایی ـ تمرکز دارد. یالوم برای معرفی و شناساندن رویکرد درمانی‌اش از آثار فیلسوفان بزرگ مانند سورن کی‌یرکگارد، فردریش نیچه، مارتین هایدگر و ژان پل سارتر بهره برده است.

ویژگی «روان‌درمانی اگزیستانسیال» نسبت به دیگر آثار روانشناسی

رویکرد یالوم به روان‌درمانی در فلسفه‌ی اگزیستانسیال ریشه دارد که آن را از شیوه‌های درمانی دیگری که بیشتر بر نظریه‌های شناختی، رفتاری یا روانکاوانه تمرکز دارند، جدا می‌کند. به همین ترتیب، مفاهیم فلسفی متفکران اگزیستانسیال را ماهرانه با‌ بینش‌های روان‌شناختی ادغام می‌کند تا به این وسیله نشان دهد چگونه این ایده‌ها را می‌توان در پزشکی بالینی پیاده کرد.

عنوان کتاب

روان‌درمانی اگزیستانسیال گونه‌ای روان‌درمانی پویا یا پویه‌نگر است. «پویا» اصطلاحی است که در حیطه‌ی بهداشت روان به صورت «روان‌پویه‌شناسی» بسیار کاربرد دارد. «پویا» یا «دینامیک» هم معنای غیرتخصصی و هم تخصصی دارد: معنای غیرتخصصی‌اش انرژی و حرکت را به ذهن متبادر می‌کند (مثل فوتبالیست پویا) و در کاربرد تخصصی این کلمه، مفهوم «نیرو» مستتر است. در مدل پوبه‌نگر کارکرد روانی‌ فروید، فرض را بر وجود نیروهای متعارض درون فرد می‌گذاریم و اندیشه، احساس و رفتار او را نتیجه‌ی این نیروهای متعارض می‌دانیم. بنابراین روان‌پویه‌شناسی هر فرد شامل نیروها، انگیزه‌ها و ترس‌های ناخودآگاه و خودآگاهی است که درونش به کنش مشغولند.

نویسنده در «روان‌درمانی اگزیستانسیال» چه می‌گوید؟

از نظر اروین یالوم روان‌درمانی اگزیستانسیال رویکردی پویا یا پویه‌نگر است و بر دلواپسی‌هایی تمرکز می‌کند که در هستی انسان ریشه دارند. نویسنده در این کتاب به چهار دلواپسی غایی می‌پردازد: مرگ، آزادی، تنهایی و پوچی. رویارویی فرد با هر یک از این حقایق زندگی، درونمایه‌ی تعارض پویای اگزیستانسیال را می‌سازد.

چارچوب اصلی رویکرد یالوم در این کتاب چیست؟

• مرگ: واضح‌ترین و درک‌شدنی‌ترین دلواپسی غایی است. اکنون وجود داریم، ولی روزی می‌رسد که دیگر نیستیم. مرگ خواهد آمد و گریزی از آن نیست.
• آزادی: معمولاً آزادی را مفهومی کاملاً مثبت و خالی از ابهام تصور می‌کنیم. آیا انسان در سراسر تاریخ ثبت‌شده‌اش در حسرت آزادی و ستیز برای آن نبوده است؟ «آزادی» در مفهوم اگزیستانسیالش، فقدان ساختار خارجی است.
• تنهایی اگزیستانسیال: سومین دلواپسی غایی تنهایی است، نه انزوای بین‌فردی با تنهایی ملازمش مطرح است و نه انزوای درون‌فردی، بلکه با انزوایی بنیادین ــ جدا افتادن از مخلوقات و هم از دنیاــ مواجهیم، ورای سایر انواع تنهایی.
• پوچی: اگر باید بمیریم، اگر خود باید دنیایمان را بنا کنیم، اگر هر یک در جهانی بی‌تفاوت به ما مطلقاً تنهاییم، پس زندگی چه معنایی دارد؟ چرا زندگی می‌کنیم؟ چطور باید زندگی کنیم؟ اگر هدفی مقدر و ازپیش‌تعیین‌شده وجود ندارد، پس هر یک از ما باید معنای خویش را در زندگی بسازیم.

تأثیر «روان‌درمانی اگزیستانسیال» بر حوزه‌ی روان‌درمانی

ریچارد شارف، روان‌شناس، این کتاب را «یکی از جامع‌ترین و مفصل‌ترین توضیحات روان‌درمانی اگزیستانسیال» توصیف کرده است. این کتاب در زمره تأثیرگذارترین آثار یالوم به شمار می‌رود که روی شیوه‌ی درمانی بسیاری از روان‌درمانگرها را دگرگون و به آن‌ها کمک کرده تا دغدغه‌های اگزیستانسیال مراجعه‌کنندگانشان را تشخیص بدهند.

ترجمه‌های این کتاب

ترجمه سپیده حبیب، نشر نی

دیگر آثار اروین د. یالوم

وقتی نیچه گریست، ترجمه سپیده حبیب، نشر قطره
مسئله اسپینوزا، ترجمه بهاره نوبهار، نشر قطره
دروغگویی روی مبل، بهاره نوبهار، نشر قطره
من چگونه اروین یالوم شدم، ترجمه اعظم خرام، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه
مامان و معنی زندگی، سپیده حبیب، نشر قطره
وابسته‌ی یک دم، ترجمه پیام یزدانی، انتشارات اختران
خیره به خورشید نگریستن، ترجمه اورانوس قطبی نژاد آسمانی، نشر قطره
هنر درمان، ترجمه سپیده حبیب، نشر قطره
هر روز یک قدم نزدیک‌تر، ترجمه ایمان صحاف قانع و کاملیا نجفی، نشر قطره
کتاب درمان شوپنهاور، ترجمه سپیده حبیب، نشر قطره
مسئله‌ی مرگ و زندگی، ترجمه زهرا ابراهیمی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه

اگر از این کتاب خوشتان آمد، این را هم پیشنهاد می‌کنیم

انسان در جستجوی معنا، ویکتور فرانکل، ترجمه‌ی شهاب‌الدین عباسی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه

یک جرعه از کتاب

دیدگاه اگزیستانسیال بر تعارض اساسی متفاوتی تأکید دارد: نه تعارض با غرایز سرکوب‌شده و نه تعارض با بالغین مهم درونی‌شده، بلکه تعارضی حاصل رویارویی فرد با مسلمات هستی. منظورم از «مسلمات» هستی دلواپسی‌های غایی مسلم است، ویژگی‌های درونی قطعی و مسلمی که بخش گریزناپذیری از هستی انسان در جهان آفرینشند.

خصوصیت دیگر اضطراب مرگ که اغلب به سردرگمی در نوشته‌های مربوط به بهداشت روان منجر می‌شود آن است که ترس از مرگ در سطوح بسیار متفاوتی تجربه می‌شود. همان‌طور که گفته‌ام، فرد ممکن است نگران فعل مردن و درد مرگ باشد یا حسرت برنامه‌های ناتمام و افسوس پایان تجربیات شخصی‌اش را بخورد یا برخوردی منطقی و عاری از احساسات را پیشه کند، مانند پیروان مکتب اپیکور که به سادگی استنتاج کرده‌اند در مرگ وحشتی نیست چون «جایی که من هستم، مرگ نیست؛ آنجا که مرگ هست، من نیستم. پس مرگ برای من هیچ است» (لوکرتیوس). ولی یادتان باشد این‌ها حاصل تفکر خودآگاهانه و بالغانه درباره‌ی پدیده‌ی مرگ است؛ به هیچ‌وجه با وحشت مرگ که در ناخودآگاه لانه کرده، یکسان نیست، وحشتی که بخشی از ساختار وجود است و در ابتدای زندگی و پیش از شکل‌گیری ذهن موشکاف پدید آمده، وحشتی مشمئزکننده، غریب و بدوی است؛ وحشتی که پیش از پیدایش زبان و بیان و فراسوی آن وجود داشته است.

فرانکل مدعی است معنا برای زندگی ضروری است. برای زنده ماندن در آشویتس ضروری بود و برای همه‌ی انسان‌ها در همه‌ی زمان‌ها ضروری است. او به یک نظرخواهی در فرانسه اشاره می‌کند که نشان داد 89 درصد جمعیت عمومی اعتقاد دارند انسان‌ها نیازمند «چیز»ی هستند که به خاطرش زندگی کنند و 61 درصد فکر می‌کردند چیزی هست که به خاطرش حاضرند بمیرند. فرانکل شیفته‌ی این اظهارنظر بود: «با اینکه بعضی روانپزشک‌ها می‌گویند معنای زندگی چیزی نیست جز سازوکاری دفاعی و واکنش‌سازی، من یکی که مایل نیستم فقط برای سازوکارهای دفاعی‌ام زندگی کنم و صدالبته حاضر نیستم به خاطر واکنش‌سازی‌هایم بمیرم.»

خلاصه کتاب

بخش اول مرگ

در این بخش یالوم به نقشی که مفهوم مرگ در ناهنجاری روانی و روان‌درمانی ایفا می‌کند، می‌پردازد. پس از آن شواهد بالینی و پژوهشی مرتبط به این موضوع را بررسی می‌کند و توضیح می‌دهد چرا تفکر روانکاوانه‌ی سنتی مرگ را، با دقت و موشکافانه، از نظریه و اسلوب روان‌درمانی حذف کرده است. همچنین در این بخش، بحثی درباره‌ی تکامل مفهوم مرگ در کودکان را می‌خوانیم که بر سازوکارهای دفاعی متمرکز است، ریشه‌ی به وجود آمدن این سازوکارها از آنجاست که فرد را از اضطراب مرگ نجات دهند.

بخش دوم آزادی

نویسنده نقش آزادی، مسئولیت و اراده را در زندگی انسان توضیح می‌دهد. طبق گفته‌های یالوم، مسئولیت به معنای آگاهی از این است که خود، سرنوشت، گرفتاری‌های زندگی، احساسات و در نتیجه رنج‌هایمان را خودمان به وجود آورده‌ایم. یالوم برای توضیح نظریاتش به ادبیات، مطالعات موردی و پیامدهای درمانی‌ای ارجاع می‌دهد که فرد حاضر نیست مسئولیت کارش را بپذیرد.
در این بخش یالوم به ارتباط مهم و روزمره‌ی آزادی با درمانگر می‌پردازد. ابتدا به آزادی فرد برای ساخت زندگی‌اش و بعد به این موضوع که فرد در خواستن، برگزیدن و سرانجام تغییر کردن، به خصوص در جهت اهداف روان‌درمانی، آزاد است.

بخش سوم تنهایی

از نظر یالوم، درمانگر بالینی با سه شکل متفاوت از تنهایی روبروست: بین‌فردی، درون‌فردی و اگزیستانسیال. تنهایی بین‌فردی معمولاً به صورت جداافتادگی و بی‌کسی تجربه می‌شود. عوامل بسیاری در آن دخیلند: انزوای جغرافیایی، فقدان مهارت‌های اجتماعی مناسب، احساسات متضاد درباره‌ی صمیمیت و عوامل فرهنگی. تنهایی درون‌فردی فرایندی است که در آن اجزای مختلف وجود فرد از هم فاصله می‌گیرند. این نوع تنهایی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد احساسات یا خواسته‌هایش را خفه کند، «بایدها» و «اجبارها» را به جای آرزوهایش بپذیرد، به قضاوت خود بی‌اعتماد شود یا استعدادهای خود را فراموش کند.
تنهایی اگزیستانسیال به مغاکی اشاره دارد که میان انسان و هر موجود دیگری دهان گشوده و پلی هم نمی‌توان بر آن زد. نیز بر تنهایی‌ای اشاره دارد که بسیار بنیادی‌تر و ریشه‌ای‌تر است: جدایی میان فرد و دنیا. یالوم در این بخش بر تنهایی اگزیستانسیال تمرکز دارد.

بخش چهارم پوچی

نباید در روان‌درمانی پرسش درباره‌ی معنا که بغرنج‌ترین و حل‌نشدنی‌ترین پرسش است، نادیده گرفته شود. انسان نیازمند معناست. انگار که زندگی بدون معنا، هدف، ارزش یا آرمان موجب رنج بسیار است. حتی افرادی که با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند، اگر هدفی را برای خود انتخاب کنند، زندگی «بهتری» را تجربه خواهند کرد. یالوم در بخش‌‌های قبل‌تر توضیح می‌دهد که مفهوم اگزیستانسیال آزادی بر این فرض استوار است که تنها حقیقت مطلق این است که هیچ چیز مطلقی وجود ندارد. موقعیت اگزیستانسیال می‌گوید دنیا تصادفی است، یعنی هر آنچه هست، ممکن بود طور دیگری باشد؛ یعنی خود انسان‌ها هستند که خود، دنیای خود و موقعیتشان را در آن می‌سازند؛ یعنی «معنا»یی در کار نیست، جهان از نقشه‌ای عظیم برخوردار نیست، هیچ خط مشی‌ای جز آنچه فرد خود می‌آفریند، وجود ندارد.
یالوم در بخش به این پرسش می‌پردازد: کسی که نیازمند معناست، چطور در جهان فاقد معنا آن را بیابد؟

درباره نویسنده

اروین د. یالوم

دیگر کتاب‌های نویسنده

اروین دیوید یالوم متولد ۱۹۳۱ در واشنگتن دی سی آمریکاست. او فارغ‌التحصیل رشته‌ی پزشکی از دانشگاه بوستون و روان‌پزشکی از دانشگاه نیویورک است و از سال ۱۹۶۳ به سمت استادی دانشگاه استنفورد رسید. در استنفورد بود که او الگوی معروف خود، روان‌شناسی هستی‌گرا یا اگزیستانسیال را مطرح کرد و تحولی مهم را در زمینه‌ی روان‌شناسی و روان‌درمانی پدید آورد.
از مهم‌ترین آثار نظری او می‌توان به «روان‌درمانی اگزیستانسیال» نام برد که سال هاست به عنوان منبعی مهم و موثر برای روان‌درمان‌گران و بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یالوم در کنار فعالیت‌های علمی و پژوهشی‌اش، حضوری پررنگ در ادبیات داشت. او یکی از معروف‌ترین نویسندگان رمان‌های روان‌شناختی است؛ رمان‌هایی که مسائل بنیادین روان‌شناسی را از رهگذر تجربه‌های زیسته، دستمایه‌ی خلق داستان می‌کنند. از مشهورترین آثار داستانی او می‌توان به «وقتی نیچه گریست»، «درمان شوپنهاور» و «مسئله‌ی اسپینوزا» اشاره کرد.
از یالوم به عنوان مهم‌ترین روان‌کاو زنده هم یاد می‌شود. او در حال حاضر ۹۱ سال سن دارد.